Situasaun jeral iha teritori Timor-Leste (TL) tomak la´o hakmatek hafoin Prezidente Republika, Francisco Guterres ‘Lú Olo’, deside eleisaun antesipada no disolve Parlamentu Nasionál (PN).
``Ha´u simu informasaun husi komando 12 Munsípiu inklui Rejiaun Adminitrativa Espesial Oecusse Ambeno (RAEOA) situasaun jeral la’o hakmatek,``esplika Komandante Jeral Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), Komisariu Julio Hornay ba jornalista sira (26/01/18), iha Kuartel Jeral PNTL Díli.
Julio Hornay, fó parabens ba povu Timor-Leste, tanba hotu-hotu matenek ona sira komesa intende ona saida mak politika no demokrasia.
“Ema ida-idak la preokupa, idak-idak hala’o nia aktividade normal hodi sustenta moris loron-loron nian, hadau etu bikan tolu loron ida nian, ne´e mak importante,``dehan Julio Hornay.
Ne´e duni ema ida-idak atu hakmatek de´it hodi hala´o aktividade bain-bain, husik ba to´o tempu ruma Prezidente Repúblika sei determina loron eleisaun ka loron kampaña.
``Ne´e mak ita partisipa, partisipa ho avontade labele hamosu krimi iha ita-nia rai, mai ita hamutuk de´it demokrasia mak ne´e, ita hakarak ita nia nasaun ne´e asumi. Ne´ebé mai ita simu saida mak ita-nia Prezidente Repúblika disidi ona ita kumpri,``dehan Julio Hornay.
Entretantu tuir observasaun GMN nota katak, movimentu transporte no ema la’o ain no aktividadi sira iha kapital Dili la’o hanesan bain-bain.
Hahlok polítiku nian, rezulta EA
Asosiasaun Hak Asasi dan Keadilan (HAK), konsidera desizaun Prezidente Repúblika (PR), Francisco Guterres ‘Lú Olo’ disolve Parlamentu Nasional (PN) hodi hakat ba Eleisaun Antesipada (EA), ne’e tanba polítiku sira tau sira-nia interese maka primeiru, maibé interese povu nian sira tau ba segundu.
“Desizaun ne’ebé maka PR foti tanba inserteza polítika ne’ebé polítiku nain sira nian, antes ne’e sira deklara katak interese povu nian maka tenki ás liu interese patidaria no interese pesoal, maibé iha inserteza polítika ne’e maka polítiku sira kontinua la simu malu, tanba tau interese povu nian ne’e sekundariu maka loron (26/1) ita rona desizaun PR ninian hodi hakotu inserteza polítika liu husi disolve PN no hakat ba EA,” Diretor Asosiasaun HAK, Manuel Monteiro ba Grupo Média Nacional (GMN) iha ninia knaar fatin Farol, Díli, Sesta (26-01-2018).
Nia esplika, atu garante povu sira ba vota fila-fali iha EA, hotu-hotu tenki servisu makaas hodi hamoris fali konfiansa ne’ebé povu fó ona iha eleisaun jeral 2017.
“Ita hotu-hotu tenki halo servisu makaas hodi hamoris konfiansa povu ninian maka povu barak bele la ba vota, tanba eleisaun ida normal de’it povu fó tiha ona konfiansa ba partidu lima (5), maibé konfiansa povu nian ne’e polítiku nain sira la tane ás, hanesan bee iha kopu, maibé sira husik ba rai nakfera no monu rahun maka ohin loron ita tenki ba fila-fali re-eleisaun,” haktuir Diretor Asosiasaun HAK ne’e.
Nia akresenta, re-eleisaun ne’e sakrifika fali povu atu ba dala ida tan fó sira-nia konfiansa, signifika polítiku sira halimar ho desizaun povu ninian ne’ebé maka sira fó ona iha eleisaun jeral 2017 ne’e.
“Ita labele halimar fali ho desizaun povu nian, povu ne’e maka tenki ás liu iha Estadu Direitu Demokrátiku ne’e, tanba valor Estadu Direitu Demokrátiku ne’e povu maka tenki ás liu,” realsa Manuel Monteiro.
Entretantu tuir pontu de vista akadémiku, Reitor Universidade Nasional Timor Lorosa’e (UNTL), Francisco Miguel Martins konsidera, desizaun PR hili opsaun disolve PN hodi hakat ba EA ne’e klaru, justu no koretu, tanba PR haree husi aspetu hotu-hotu no tanba poder ne’e povu maka fó ba ukun nain sira.
“PR ninia desizaun ne’e neutraliza ba situasaun hotu-hotu, tanba PR haree no tetu husi aspetu hotu-hotu, poder ne’e povu maka fó, entaun husu fila-fali ba nain, do que lider sira hirus malu, diak liu tuir desizaun ne’ebé justu no loos, sé dehan foti ida ne’e entrega ba ida ne’ebá, laduun diak ida entaun poder ne’e mai husi povu no povu maka fó, entaun husu poder nia nain maka desidi,”hatutan Reitor UNTL ne’e.avi/ves
