Komite 12 Novembru kondena maka’as hahalok membru Polísia Nasionál Timor- Leste (PNTL) ne’ebé tiru mate ema nain tolu (3) no hakanek nain lima (5) iha Kuluhun de Baixo, Díli, no ejize ba Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak, atu reforma urjenti ba instituisaun PNTL.
Trajedia ne’e akontese iha Aldeia Suku Kuluhun, Postu Administrativu Nain feto, Munisípiu Dili, iha Domingu (18/11/18). Trajedia Polísia tiru komunidade ne’e, akontese iha madrugada mais ou menus tuku 1:30 OTL.
Ho trajedia ne’e Prezidente Komite 12 Novembru, Grigorio Saldanha, hateten, Komite 12 Novembru hamutuk ho ema rezistensia sira kondena maka’as hahalok membru PNTL sira ne’ebé sai autor ba trajedia Kulu-Hun de Baixo ne’e, no husu responsabiliza institusaun PNTL.
“Ita la haluhan fó parabens ba PNTL nia kna’ar ne’ebé diak hodi servi ita nia povu, maibé sira rejista mós hahalok membru PNTL iha akontesimentu balu, halo ita nia povu balun terus nafatin. Tanba ne’e trajedia Kulu-Hun de Baixo refleta momos laiha profesionalismu no kapasidade wanhira membru PNTL responde ka aktu hasoru joven sira. Memebru PNTL sira hetan ona treinamentu fíziku sufisiente hodi responde halo atuasun hasoru ka halo auto defeza husi ema seluk nia atakes, la’os tenki tiru no wanhira seidauk presiza”, hateten Grigorio Saldanha ba Jornalista sira liu husi konferensia ba imprensa iha Komite 12 Novembru, Balide Dili, Segunda ( 19/11/18).
Iha oportunidade ne’e Komite 12 Novemru husu ba Primeiru Ministru atu reforma lalais Instituisaun PNTL.
“Komite 12 Novembru hamutuk ho ema rezistensia sira hakarak halo ezijensia ba Primeiru Ministru atu reforrma lalais institusaun PNTL, no institusaun ne’e tenki reponsabiliza ba nia membru sira nia hahalok krime hasoru povu, responsabiliza despezas husi prosesu funeral ba sira ne’ebé mate , tratamentu ba sira ne’ebé kanek no trauma, no apoiu subrevivensia nian ba sira ne’ebé iha ona familia, hodi hein atu prosesu tribunal sei la’o lolos no momos”, katak Grigorio Saldanha.
Iha fatin Hanesan, Diretor Nasional Chega, Hugo Fernandes, hateten, Centro Nacional Chega (CNC) kondena attitude membru PNTL ne’ebé tiru mate ema nain 3 no hakanek ema nain 5 iha Aldeia Kulu-Hun de Baixo,
“Rekomenda ba Ministériu kompetente atu reforma instituisaun PNTL husi rekrutamentu ho regulamentu ne’ebé mak fó sai tiha ona katak, PNTL rasik labele uza kilat la’os oras servisu nian, tanba dala ruma akontese tiha hanesan ne’e foin ita hakfodak”, lamenta Hugo.
Tanba ne’e, Hugo Fernandes, rekomenda ba Ministériu kompetente atu reforma urjente instituisaun PNTL, tanba tuir sira nia haree, instituisaun refere durante ne’e la’o lalos no hamosu problema barak.
Membru Polísia Nasional Timor Loste (PNTL ) nain rua ho inisial FM no MS husi Unidade Polísia Maritima (UPM) no JPA husi servisu informasaun Polísia (SIP) Tiru mate ema nain tolu ho naran Erick Joni Brian Tinan 24 (Kabe na’in) Ne’ebé hetan tiru iha ulun fatuk, Luis Quebin Saldanha Belo (18 (Klosan ) no Leonildo Eduardo Ximenes Sequeira (20) Klosan.
Enkuantu vítima nain lima ne’ebé mak kanek, inklui feto ida mak hanesan, Terezinha Vila Nova hetan tiru iha liman los no tohar, Pinto Gama hetan tiru iha parte isin kotuk no agora dadauk halo hela tratamentu iha ICU Hospital Nasional Guido Valadares, Agrefino da Costa hetan tiru iha parte hasan, no Pauino de Jesus hetan tiru iha parte kabas, Lucio do Carmo hetan tiru iha parte kotuk laran.
PN eziji investiga trajedia Kuluhun
Reprezentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasional (PN), eziji ba autoridade kompotente atu investiga trajedia Kuluhun, ne’ebé involve membru polísia rua (2) hodi tiru mate joven nain tolu (3) no nain lima (5) seluk kanek, iha Kuluhun de Baixo, Munisípiu Díli.
“Bankada FRETILIN eziji autoridade kompotente atu investiga akontesimentu ida ne’e no haree ba akontesimentu ne’e nuudar lisaun atu halo reforma klean ba instituisaun seguransa no defeza Estadu nian, atu evita akontesimentu hanesan ne’e, repete iha future”, Porta Voz bankada FRETILIN, Nelia Menezes liu husi komunikadu imprensa ba jornalista sira iha bankada FRETILIN, PN, Segunda (19-11-2018).
Nia esplika, hanesan joven ida eziji atu suspeitu sira ne’ebé komete aktu krimi ne’e tenki tuir prosesu judisiál no hein katak sira sei hetan pena ne’ebé adekuadu ho sira-nia sala.
“Ami kondena makaas aktu violensia hotu-hotu, liu-liu violensia ne’ebé komete husi ajenti seguransa no defeza Estadu nian hasoru povu Timor-Leste, hanesan akontesimentu ne’ebé hamate joven nain 3 no hakanek nain 5 seluk kanek iha Kulu-Hun de Baixo”, haktuir Porta Voz bankada FRETILIN ne’e.
Nia akresenta, akontesimentu ida ne’e la’os foin ba dala uluk, tanba ne’e bankada FRETILIN eziji Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak atu nomeia la-lais Ministru Interior (MI) foun ba Prezidente Repúblika (PR), Francisco Guterres ‘Lú Olo’ bele fó pose.
“Ho akontesimentu iha Kuluhun, Timor-Leste, ne’e ita presiza Ministru ida kompotente hodi bele lidera reforma iha setór seguransa, liu-liu reforma iha instituisaun PNTL”, relata Nelia Menezes.
Husi sorin seluk, Xefi bankada KHUNTO, Antonio Nobre, hateten, autoridade kompotente tenki foti medidas urjenti, tanba polisia maka nain ba lei tiha no sira maka viola fali lei.
“Tuir ha’u nia haree aktu ida ne’e krimi, tanba kuandu ita hasa’i ema ida nia vida ne’e krimi, portanto husi ha’u nia haree tenki foti medidas urjenti, tanba polisia ne’ebé hatene lei, justru polisia maka viola fali lei, iha akontesimentu ne’e ita hotu-hotu tristi, tanba atitude ne’ebé polisia komete, nuudar ema ita la simu”, informa Antonio Nobre.
Nia hatutan katak, komando PNTL tenki foti medidas no prosesu ne’e tenki ba oin, portanto labele para de’it iha investigasaun, maibé lori prosesu ba to’o tribunal to’o hetan rezultadu final hodi fó akuzasaun forti ba oknum polisia refere.
Entretantu iha trajedia Kuluhun ne’e, oknum PNTL ne’ebé tiru joven sira ne’e, ida husi Unidade Polisia Marítima no ida seluk husi Servisu Informasaun Polisia no akontesimentu ne’e akontese iha loron Domingu (18/11) mais ou menus tuku 01:30 madrugada oras Timor-Leste.
PM Taur husu MDS toma atensaun
Nune’e mos, Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak, husu ba Ministru Defeza no Seguransa, Filomeno Paixão no Komandante Jeral Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), Komisairu Julio Hornay, tenki toma atensaun ba kazu membru PNTL nain rua tiru mate komunidade ema nain tolu no hakanaek nain lima.
Ministru Defeza no Seguransa Interinu, Filomeno Paixão, hateten, Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak nia hanoin kona-ba akontesementu masakre Kuluhun refere lamentavel tebes, maske la ho planu ho sistemátiku, maibe tanba involve ona membru PNTL hodi hamate komunidade mak hakarak ka lakohi tenki prosesa tuir lei ne’ebé mak iha.
“Reasaun PM nian hateten, buat ne’e mosu de uma forma peradiga, la’os sistemátika, iha duni ita nia ema nain rua ho tan Polísia nain 2 hamutuk nain 4 mak iha ne’eba embora Polísia nain 2 deit mak halo asaun, investigasaun agora la’o maka’as, ita hotu hein investigasaun ne’e nia rohan, ita hotu hatene katak sira ne’e dezarmadu hela iha sela hein tan investigasaun sira ne’e hotu, Prokurador Repúblika sei hato’o ba Tribunal hein para Tribunal Distrital Díli bele hola desizaun kona ba problema ne’e”,Ministru Defeza no Seguransa, Filomeno Paixão, hateten ba Jornalista sira, hafoin hasoru malu ho Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak, hodi esplika kronolojia akontesementu Masakre Kuluhun, iha Palácio do Governo, Díli, Segunda (19/11/2018).
Bainhira husu desizaun saida de’it mak Ministru Defeza no Seguransa sei foti hasoru suspeitu nain rua ne’ebé mak nu’udar membru PNTL, Ministru Seguransa Interinu ne’e hatán, kazu refere sei submete ba kazu rua mak hanesan kazu Disiplinar no kazu kriminal ne’ebé oras ne’e tama hotu ona ba Ministériu Públiku ne’ebé parte Ministériu Defesza no Seguransa mos hein hela rezultadu.
Antes ne’e Komdante Jeral PNTL, Komisariu Julio Hornay mos hato’o ona lamentasaun ba attitude membru PNTL nain rua ne’ebé mak uza Pistola hodi tiru mate komunidade nain tolu no hakanek nain lima Iha Kuluhan de Baixo, Domingo tuku ida madrugada. Aba/ Ves/Ola